W roku 2019 zuchy, harcerki, harcerze i instruktorzy Hufca Związku Harcerstwa Polskiego w Bytomiu obchodzą 100 lecie powstania ruchu skautowego i istnienia harcerstwa na Ziemi bytomskiej. Pragną przypomnieć powstałe w tych latach owoce idei skautowej, zapuszczającej swe korzenie na naszej bytomskiej Ziemi od roku 1919. Owoce, które ona sobą przyniosła i ciągle na nowo rodzi w naszej harcerskiej służbie Bogu i Ojczyźnie.
Skauting a następnie harcerstwo stały się bowiem dla pokoleń naszych poprzedników szkołą chrześcijańskiego i obywatelskiego wychowania na rzecz drugiej Osoby, swego bliźniego. Uzupełniało ono naturalne braki wychowania rodzicielskiego jak i występujące luki w procesie nauki i wychowania szkolnego. Czyniło to przez te lata poprzez rozwijanie społecznych postaw swoich członków, kształtowanie ich zachowań i cech charakteru, dbałość o swe zdrowie i sprawności fizyczną. Uczyło szlachetnego i bezinteresownego oddania drugiemu człowiekowi poprzez działalność harcerską, społeczną, charytatywną. Budowania jej wartości społecznej w codziennej służbie w kontakcie z przyrodą.
Jednymi z pierwszych w tej służbie i pracy na rzecz dzieci, po trudnych latach pierwszej wojny światowej a także późniejszych powstań śląskich, byli młodzi harcerze, niedawni żołnierze, powstańcy, oddelegowani bądź pozyskani do pracy z dziećmi, nieraz osieroconymi w wyniku działań bojowych. Nie przerwał tej służby dla bliźniego nawet okres kolejnych działań wojennych, kiedy to wielu naszych harcerzy trafiło za swą wierność harcerskim ideałom do obozów koncentracyjnych lub służby wojskowej w obcym mundurze a niektórzy zmuszeni byli przez to oddać swe życie. Jakże pomocne były wówczas druhenki, organizujące zbiórki pieniężne na zakup żywności i wysyłkę paczek żywnościowych dla osób umieszczonych przez okupanta w obozach.
Ze szczególnym entuzjazmem nasi poprzednicy wzięli się do pracy po zakończeniu działań wojennych. Natychmiast przystąpili oni do działania i harcerskiej służby. Z otwartością włączali w realizację harcerskich Praw także nowych współziomków, w większości przybyłych z dalekich Kresów wschodnich czy dzieci i młodzież osób przybywających do pracy w przemyśle z innych regionów Polski. W drużynach harcerskich działały nieraz całe rodziny a poprzez nie rozszerzał się krąg harcerskiego oddziaływania i następowało pozyskiwanie nowych członków dla organizacji.
Społeczeństwo pokochało swych harcerzy. Dowodem tego było powstawanie a jednocześnie niesienie im niezbędnej pomocy przez powoływane Koła Przyjaciół Harcerstwa.
Bytomscy harcerze rozpoczęli aktywną działalność obozową pod namiotami oraz nieobozową akcję letnią w mieście, także dla dzieci i młodzieży niezrzeszonej. W kwietniu obchodzili i czynią tak nadal Dzień św. Jerzego – patrona harcerzy. Tworzyli i uczestniczyli w „Harcerskiej Służbie Porządkowej” podczas uroczystości państwowych i religijnych. Harcerze nawiązali współdziałanie z innymi organizacjami młodzieżowymi i współdziałającymi na rzecz dzieci i młodzieży jak m. in. Związek Młodzieży Wiejskiej czy Polski Czerwony Krzyż. Bytomscy harcerze systematycznie składają wiązanki kwiatów na grobach poległych w walkach o wyzwolenie narodowe i społeczne oraz mogiłach długoletnich swych instruktorów. Poprzez zdobywanie Odznaki Harcerskiej Służby Ziemi Śląskiej możliwe było poznawanie trudnej i skomplikowanej historii Śląska oraz mieszkających tu ludzi.
Udział w akcji pod hasłem Młodzi Gospodarze Województwa pozwalał naszym harcerzom włączyć się w odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych. Bytomscy harcerze realizowali zadania programowe związane z historią Śląska oraz harcerstwa na Śląsku.
Bytomski Hufiec brał udział w obchodach rocznicowych na Górze św. Anny, uczestnicząc w rajdach i zlotach organizowanych z tych okazji.
Ważnym i trudnym zadaniem programowym była organizacja akcji letnich i zimowych. Harcerze obozowali w różnych regionach Polski realizując program „Poznaj swój kraj”.
Były to obozy w Bieszczadach, na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, w Sztutowie i Kopalinie nad morzem, w Taburzu, Olecku i Kątnie na Mazurach oraz w wielu innych zakątkach kraju, zdobywając przychylność i uznanie miejscowej ludności poprzez organizowanie pomocy przy żniwach, pracach na rzecz lasu i w szkółkach leśnych czy poprzez organizowanie „Zielonych Przedszkoli” dla dzieci rolników w czasie ich pracy w polu.
Hufiec, jak i jego podległe poszczególne jednostki organizacyjne uczestniczyły w akcjach chorągwianych: „Zamonit”, „Klimczok” i „Rodło”, umożliwiając bytomskim harcerzom poznawanie piękna i uroków Jury, Beskidów i Ziemi Lublinieckiej. Wędrówki w czasie obozów stwarzały możliwość bezpośredniego kontaktu z wiarą, folklorem i kulturą tamtejszej ludności.
Wskutek dużego zapotrzebowania na organizację letniego wypoczynku dla harcerzy i młodzieży niezorganizowanej, na początku lat 70. ubiegłego stulecia rozpoczęto budowę harcerskiej stanicy obozowej w Kokotku koło Lublińca. Harcerze własnymi siłami wykonywali wówczas wiele pomocniczych prac przy jego powstawaniu. Bardzo ważną formą organizacji letnich obozów były obozy adresowane do harcerzy ze szkół technicznych i budowlanych. Do nich należy zaliczyć Srebrną Górę, gdzie od 1965 roku harcerze ze szkół górniczych pracowali przy odbudowie zniszczonych fortów obronnych oraz „Operację 1001 Frombork”, gdzie harcerze ze szkół budowlanych i technicznych pracowali przy odbudowie tego miasta. Budowali drogi, zieleńce oraz uczestniczyli przy budowie przedszkola i szkoły. Szczep Starszoharcerski przy Zasadniczej Szkole Górniczej dawnej kopalni „Bobrek” zorganizował obóz pod kryptonimem „Akcja Staszic”, w ramach którego harcerze ze szkół górniczych pracowali w Muzeum Staropolskiego Okręgu Przemysłowego przy odbudowie obiektów zabytkowych w Sierpi Wielkiej.
W latach 80. ubiegłego stulecia, przy wydatnej pomocy bytomskich zakładów pracy, nastąpiła znaczna rozbudowa i unowocześnienie bazy obozowej w Kokotku. Doprowadzona została kablowa linia energetyczna, zbudowano stację transformatorową i wewnętrzną sieć elektryczną. Wybudowano studnię głębinową, stację uzdatniania wody, umywalnie z natryskami i budynek szpitalika.
W centralnym miejscu stanicy zbudowano stołówkę, pomieszczenia dla komendy zgrupowania i domki dla kadry. Postawione zostały prefabrykowane domki kampingowe na potrzeby kolonii zuchowej. W ostatnich latach, dzięki środkom unijnym, cały ośrodek został zmodernizowany, rozbudowany o nowe domki drewniane, a dotychczasowe i stołówka zostały doposażone i unowocześnione. Może w ten sposób służyć zarówno bytomskim zuchom i harcerzom ale także z innych miast i miejscowości jak i dzieciom niezrzeszonym.
Latem harcerze wielokrotnie wyjeżdżali także na obozy zagraniczne. Grupy zagraniczne w ramach wymiany obozowały w Kokotku.
Z kolei nieobozowa akcja letnia była i pozostaje nadal znaczącym wkładem Hufca w organizację letniego wypoczynku dzieci i młodzieży w Bytomiu. Stanice Nieobozowej Akcji Letniej, zorganizowane w mieście w oparciu o szkoły podstawowe, prowadziły zajęcia dla grup dochodzących. Inną formą cieszącą się bardzo dużym zainteresowaniem były wyjazdy na tygodniowe lub dziesięciodniowe turnusy do stanic w Zielonej, a następnie w Kokotku.
W Hufcu, w czasie roku szkolnego wiele uwagi poświęcano harcerzom osiągającym bardzo dobre wyniki w nauce. Przykładem tej działalności było przyznawanie najlepszym odznaki „Primi Inter Pares” i „Harcerskiego Lauru Naukowego”. Zespołowo harcerze zdobywali też tytuł „Zespołu Kopernikańskiego”, a w szkołach górniczych realizowane było współzawodnictwo o „Złotą Lampkę Górniczą”. Ciekawe wyniki poznawcze przynosiła Olimpiada Wiedzy Technicznej a praktyczne rezultaty dawał Turnieju Młodych Mistrzów Techniki.
W całym okresie powojennym bardzo istotnym elementem propozycji programowych umożliwiających harcerzom rozwijanie swoich zainteresowań były drużyny specjalnościowe.
Do najpopularniejszych w bytomskim Hufcu należy zaliczyć specjalności: czerwonych beretów, sanitarne, lotnicze, artystyczne, młodzieżowej służby ruchu, strzeleckie, turystyczne i pożarnicze.
W drużynach tych bytomscy harcerze bawiąc się i rozwijając swoje zainteresowania poszerzali wiedzę, często bardzo szczegółową, w określonych dziedzinach i specjalnościach.
Drużyny wodne odgrywały zawsze istotne znaczenie w całej historii Hufca Bytom. Gromadziły one i gromadzą do dziś harcerzy o szczególnych zainteresowaniach i predyspozycjach. Harcerze wodniacy, aby móc popływać latem muszą włożyć wiele pracy w przygotowanie sprzętu przed sezonem, a następnie utrzymać go w odpowiednim stanie, pogłębiając swą wiedzę techniczną i sztukę szkutniczą. Dużym sukcesem było uzyskanie w 1984 roku przez drużynę wodną bazy na zbiorniku wodnym w Przeczycach. Dało to możliwość prowadzenia w miarę pełnego szkolenia praktycznego z zakresu tematyki żeglarskiej, które dla wodniaków jest szczególnie istotne.
Szczególnym typem bytomskich drużyn harcerskich jest Nieprzetarty Szlak, grupujący drużyny w oddzielne Namiestnictwo. Skupia ono w swych drużynach dzieci przy placówkach wychowawczych, opiekuńczych i w szkołach specjalnych. Przystosowanie metodyki harcerskiej do możliwości dzieci pozwoliło na to, że realizują one swe zadania uczestnicząc w obozach, biwakach, składając przyrzeczenie harcerskie, noszą mundurki i zdobywają sprawności jak wszyscy inni.
Ważne miejsce w pracy Gromad Zuchowych i Drużyn Harcerskich zajmowała zawsze piosenka oraz związane z działalnością artystyczną festiwale, konkursy i wystawy. Wśród bardziej profesjonalnych możemy wymienić Bytomskie Spotkania Artystyczne oraz Festiwal Kultury Marynistycznej.
W 1979 roku, z inicjatywy Komendy Hufca i przy dużej pomocy Urzędu Miasta w Bytomiu, powstał Harcerski Zespół Artystyczny „Drużyna”. W Zespole działał Szczep Drużyn Zuchowych i Drużyn Harcerskich. Kadra prowadząca działalność programową była jednocześnie głównym organizatorem obozów letnich i zimowych dla harcerzy zespołu. W 1988 roku „Drużyna” uczestniczyła w Zlocie Grunwaldzkim jako zespół reprezentujący Chorągiew Śląską.
W 1977 roku starszyzna harcerska utworzyła przy Komendzie Hufca Krąg Instruktorów Harcerskich „Liść Dębu”. Zadaniem starszyzny było służenie radą i pomocą młodzieży harcerskiej, dodawanie rangi i splendoru organizowanym przez nią uroczystościom. Podejmowane inicjatywy zaowocowały m.ni. przygotowaniem wystawy w Muzeum Górnośląskim w 60. rocznicę istnienia harcerstwa w Bytomiu oraz zorganizowanie Zlotu Instruktorów Harcerskich działających w Bytomiu do 1950 roku. Krąg istnieje i aktywnie działa do dzisiaj. W roku 2011, w setną rocznicę powstania Związku Harcerstwa Polskiego i w związku ze zbliżającym się jubileuszem 90-lecia bytomskiego Hufca, odrodziła się wśród starszyzny idea przygotowania i wydania drukiem opracowania historycznego dziejów Hufca w formie „Zeszytów Historycznych”. Do chwili obecnej ukazało się ich 7.